A ANTROPONIMIA EN GALEGO
A antroponimia é a rama da lingüística que se ocupa
dos nomes propios e apelidos das persoas, como parte da onomástica
que é a división que estuda os nomes propios en xeral.
1. Orixe dos antropónimos galegos
Podemos sinalar as seguintes fontes para os antropónimos
galegos na época de formación das linguas románicas:
a) O patrimonio romano, que engloba nomes persoais de
orixe latina (Mariña), grega (Uxía) e hebrea (María).
b) O legado xermano (gótico e suevo) con formas
latinizadas (Miro, Ilduara).
c) O patrimonio hispánico, fundamentalmente nomes
vascos (Vasco, Urraca).
Por esa altura, fronte ao costume romano dos tria
nomina, usábase un único nome para cada individuo.
2. Orixe dos apelidos galegos
A partir do século IX comeza a aparecer un segundo nome
que logo dará orixe ao que hoxe coñecemos como apelido. Confluíron
un aumento demográfico e a repetición de nomes por moda, isto fixo
necesario botar man doutros procedementos para identificar con
claridade a cada persoa:
a) Utilizar o nome do pai, apelidos patronímicos
(Álvarez, Vidal)
b) Sinalar o seu oficio ou profesión (Bispo, Freire,
Porteiro)
c) Indicar a súa orixe xeográfica, na maioría dos
casos o topónimo vai precedido da preposición “de”, o que
demostra que os apelidos actuais con tal preposición non indican de
por si a pertenza a unha liñaxe nobiliaria (Arousa, Insua). Noutros
casos a orixe está no santo protector da freguesía de orixe do
individuo (Sampaio, Sanxurxo) ou no xentilicio (Franco, Galego).
d) Valerse dun alcume que pode facer referencia a unha
cualidade física (Calvo, Gago) ou moral (Alegre, Leal), a unha
comparación con animais (Abella, Solla), a plantas e froitos
(Carballo) ou a obxectos (Fariña, Agulla).
e) Apelidos estranxeiros traídos por inmigrantes
(Castillo, Padilla).
Segundo avanzou a Idade Media, os nomes propios con
procedencia na área grecorromana foron aumentando fronte aos
xermánicos, maioritarios no período altomedieval.
3. Formación e evolución dos nomes persoais medievais
Paralelamente houbo unha escolla dos nomes persoais
tamén denominados nomes propios, de pía ou de bautismo. As
características esenciais que mostran son as seguintes:
a) Uso dun único nome persoal ao longo de todo o
período.
b) Paso do predominio da onomástica xermánica no
período altomedieval, a unha igualdade entre esa tradición e a
tradición latino-cristiá. Os nomes máis usados eran Constanza,
Inés, Tareixa, Elvira e Aldara para as mulleres, e Xoán, Afonso e
Pedro para os homes.
c) Os nomes sufriron as mesmas evolucións fonéticas
que o resto do idioma.
d) Non se diferencia entre nome formal e hipocorístico.
4. Evolución da onomástica galega na Idade Moderna
O corpus básico da antroponimia galega fora fixado na
Idade Media, de xeito que durante a Idade Moderna, os apelidos novos
son poucos (fundamentalmente de topónimos). Cos nomes propios
ocorrerá outra cousa: os antigos nomes medievais castelanizáronse e
o influxo da Igrexa Católica se deixou sentir co espallamento de
novas devocións (os anxos custodios, a sagrada familia, novas ordes
relixiosas como os xesuítas ou os dominicos, novos santos).
Castelanización dos apelidos
Ao converterse o castelán no idioma da Corte e
asentarse un proceso paralelo de centralización administrativa
(incipiente no século XIV, forte coa uniformización lingüística
dos Reis Católicos, e continuísta cos Austrias e Borbóns), vanse
dando unha serie de pasos tendentes a prohibicións parciais dos
restantes idiomas peninsulares, de maneira que se produciron intentos
de castelanizar tanto a toponimia como a antroponimia no territorio
galego.
Este proceso, que é observable desde antes do XV,
xeneralízase a partir do XVI, estas transformacións fóronse
efectuando en boa medida por decisión dun escribán ou un crego, con
poder para asentar un nome por escrito.
-
Máis apelidos foráneos
- Prodúcese a aparición de máis apelidos foráneos,
pódense citar varios focos de atracción que provocaron a chegada
de xentes de fóra da Galiza:
- a) A demanda dos centros artísticos: catedrais,
mosteiros, nobreza etc, en boa medida impulsadas pola reformas
eclesiásticas e o auxe da fidalguía (Isla).
- b) A reforma emprendida polos Reis Católicos puxo a
dirección dos conventos en mans de foráneos, que viñan con
frecuencia acompañados de paniaguados e familiares (Valladolid).
- c) Para reimpulsar as ferrarías e minas desde o XII
aparecen numerosos vascos, especialmente na zona oriental galega
(Bizcaíno).
- d) Para o XVIII, con continuación no XIX, débese
destacar a chegada de cataláns (ás veces son valencianos e
mallorquíns) ao litoral, en relación coa súa expansión
pesqueira. Asentados nas rías, os seus apelidos ficarán entre nós
(Colomer).
- e) De europeos (Barrié, Marchesi, Tettamancy).
5. Antroponimia hoxe
Na actualidade, ao proceso castelanizador principiado na
etapa anterior, súmanselle outras correntes:
Dunha banda, o proceso de globalización iniciado no
século XX e xeneralizado nos comezos do XXI que achega nomes
estranxeiros a través de protagonistas de series de televisión,
cantantes, etc.
Doutra banda, unha corrente de recuperación consciente
de nomes galegos (Uxía, Aldara, Nuno, Paio).
Dende o inicio da aplicación dunha política
lingüística de normalización por parte do goberno e do tecido
social galego na actual etapa autonómica, a antroponimia, como un
dos principais signos de identidade, ten sido obxecto de diversas
campañas de sensibilización tanto para a recuperación dos nomes
galegos nos acabados de nacer como para a regaleguización de nomes e
apelidos de persoas adultas.
6. Recursos de antropónimos galegos na rede
Caixa de apelidos (A Mesa)
Caixa de nomes (A Mesa)
Cartografía dos apelidos de Galicia
Chámate con xeito (campaña da UVI)
Distribución xeográfica dun apelido na páxina do IGE
Distribución xeográfica dun nome na páxina do IGE
Nomes de neno e nena (Xeración dos Axóuxeres da DXPL)
Nomes galegos (de Fillos de Galicia)
______
Fonte principal para esta entrada: "Antroponimia" na Wikipedia.